Trẻ sơ sinh có đường thở nhỏ, niêm mạc mũi mỏng và hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Vì vậy, tình trạng bé thở khụt khịt, ho nhẹ, sụt sịt mũi rất thường gặp, nhất là khi thời tiết thay đổi hoặc môi trường sống khô, lạnh, nhiều bụi. Phần lớn trường hợp có thể chăm sóc tại nhà nếu cha mẹ hiểu đúng nguyên nhân, nhận biết sớm dấu hiệu cảnh báo và áp dụng các bước xử trí an toàn, khoa học.
Nguyên nhân khiến trẻ sơ sinh bị ho khụt khịt mũi
Không khí khô hoặc chênh lệch nhiệt độ. Điều hòa bật lâu, nhiệt độ phòng thấp, độ ẩm kém khiến niêm mạc mũi bé bị khô và dày tiết dịch, tạo tiếng thở khụt khịt.
Dịch nhầy tồn lưu giai đoạn sơ sinh. Trong vài tuần đầu đời, mũi trẻ còn đọng dịch sau sinh, chưa tống xuất hết, gây tiếng khò khè nhẹ dù bé không sốt.
Cảm lạnh do virus. Bé dễ bị nhiễm virus đường hô hấp khi tiếp xúc gần người lớn đang ho, hắt hơi hoặc ở phòng kín thiếu thông thoáng. Khi đó, khụt khịt thường đi kèm sổ mũi, ho lắt nhắt, bú kém hơn.
Kích ứng và dị ứng môi trường. Khói thuốc, bụi nhà, lông thú cưng, nước hoa, chất tẩy rửa mùi mạnh có thể kích thích niêm mạc mũi, làm bé hắt hơi, nghẹt mũi và khụt khịt kéo dài.
Trào ngược nhẹ sinh lý. Một số trẻ có trào ngược dạ dày–thực quản nhẹ, dễ ọc sữa kèm tiếng khụt khịt, đặc biệt sau bú hoặc khi nằm ngay.
Dấu hiệu nhận biết và phân biệt mức độ
Dạng nhẹ có thể theo dõi tại nhà. Bé thở khụt khịt, ho ít hoặc ho khan, không sốt hoặc sốt nhẹ, sổ mũi trong, vẫn bú và ngủ tạm ổn. Tiếng khụt khịt tăng khi nằm ngửa, giảm khi được nhỏ rửa mũi và kê cao đầu.
Dấu hiệu cần thận trọng. Bé quấy khóc kéo dài, bú ngắt quãng do nghẹt mũi, ngủ không yên, thở nhanh hơn bình thường, lõm ngực nhẹ khi hít vào, đờm đặc hơn.
Dấu hiệu cảnh báo phải đưa đi khám sớm. Sốt cao, thở rít, rút lõm ngực rõ, tím tái quanh môi, bỏ bú, li bì, nôn trớ nhiều, đờm vàng xanh mùi hôi hoặc có cơn ngừng thở thoáng qua. Những biểu hiện này có thể gợi ý nhiễm trùng hô hấp dưới hoặc biến chứng cần bác sĩ đánh giá.
Chăm sóc trẻ sơ sinh bị ho khụt khịt mũi tại nhà
Vệ sinh mũi đúng cách. Sử dụng dung dịch natri clorid 0,9% dạng nhỏ hoặc xịt cho trẻ nhỏ. Nhỏ vài giọt mỗi bên mũi, chờ một lúc để làm loãng dịch nhầy rồi dùng dụng cụ hút mũi dành cho sơ sinh để hút rất nhẹ nhàng. Thực hiện trước bú, trước ngủ trưa và trước ngủ tối giúp bé thở dễ hơn, bú tốt hơn. Không lạm dụng hút mạnh hoặc quá thường xuyên để tránh kích ứng niêm mạc.
Tối ưu nhiệt độ và độ ẩm phòng. Giữ phòng thông thoáng, sạch bụi, tránh gió lùa trực tiếp. Nhiệt độ nên ở mức 26–28°C, độ ẩm khoảng 55–65%. Có thể dùng máy tạo ẩm hoặc đặt bát nước ấm để tăng ẩm không khí. Khi dùng điều hòa, không hướng gió vào bé và luôn kiểm soát chênh lệch nhiệt độ trong–ngoài phòng ở mức vừa phải.
Giữ ấm hợp lý. Tập trung giữ ấm vùng cổ, ngực, gan bàn chân. Tránh ủ quá kín khiến bé toát mồ hôi, ẩm ướt, dễ nhiễm lạnh ngược. Thay quần áo khô ngay khi bé ra mồ hôi.
Duy trì bú mẹ. Sữa mẹ cung cấp kháng thể tự nhiên và dịch lỏng giúp làm loãng đờm. Cho bé bú nhiều cữ, mỗi cữ đủ thời gian, bế tư thế hơi cao đầu để hạn chế trào ngược và dễ thở.
Kê cao đầu khi ngủ. Nâng nhẹ phần thân trên bằng khăn mỏng đặt dưới nệm hoặc dùng nệm dốc vừa phải cho trẻ sơ sinh. Không dùng gối dày, không kê rời rạc gây nguy cơ che mặt.
Xoa bóp hỗ trợ. Massage nhẹ vùng lưng theo chiều từ trên xuống dưới và vùng ngực theo vòng tròn giúp lưu thông và hỗ trợ long dịch nhầy. Tránh dùng tinh dầu nồng độ cao hoặc cao xoa mạnh mùi với trẻ nhỏ.
Tắm nhanh bằng nước ấm. Trẻ vẫn có thể tắm nếu không sốt, môi trường tắm kín gió, nước ấm vừa đủ và thời gian tắm ngắn. Lau khô, làm ấm ngay sau tắm.
Những việc nên tránh
Không tự ý dùng kháng sinh, thuốc ho, thuốc co mạch mũi. Hầu hết trường hợp là do virus hoặc kích ứng nhẹ; việc tự dùng thuốc có thể gây tác dụng phụ, che lấp triệu chứng hoặc làm khô niêm mạc quá mức.
Không xông tinh dầu đậm đặc. Xông hơi nước ấm trong phòng kín ở cự ly an toàn có thể hữu ích; tuy nhiên tinh dầu đậm đặc hoặc không phù hợp lứa tuổi dễ gây kích ứng đường thở.
Không hút mũi quá mạnh. Lực hút mạnh có thể gây phù nề, chảy máu niêm mạc mũi và làm tình trạng nghẹt nặng hơn.
Không để môi trường nhiều khói bụi. Tránh hoàn toàn khói thuốc lá, hương liệu nồng, bụi mịn; hạn chế người lạ ôm hôn trẻ, đặc biệt trong mùa cảm cúm.
Khi nào cần gặp bác sĩ
Bé có dấu hiệu khó thở, rút lõm ngực, thở rít, tím tái; sốt cao không đáp ứng chăm sóc tại nhà; bú kém rõ; nôn ói nhiều; ngủ li bì hoặc kích thích bất thường. Khụt khịt mũi kéo dài quá một tuần không cải thiện dù đã vệ sinh mũi và điều chỉnh môi trường cũng là lý do nên đưa bé đi kiểm tra. Trẻ dưới ba tháng tuổi có bất kỳ dấu hiệu hô hấp kèm sốt đều cần được đánh giá y tế sớm.
Phòng ngừa ho khụt khịt mũi ở trẻ sơ sinh
Giữ tay người chăm sóc luôn sạch trước khi chạm vào trẻ. Duy trì phòng ở thông thoáng, ít bụi, giặt ga gối và vệ sinh bề mặt thường xuyên. Tránh khói thuốc trong nhà. Hạn chế tiếp xúc gần với người đang cảm ho. Duy trì lịch tiêm chủng theo khuyến cáo. Trong mùa giao mùa, chú ý giữ ấm phù hợp và tránh thay đổi nhiệt độ đột ngột. Nuôi con bằng sữa mẹ giúp tăng cường miễn dịch tự nhiên trong những tháng đầu đời.
Ho khụt khịt mũi ở trẻ sơ sinh phần lớn do tắc nghẽn mũi nhẹ hoặc kích ứng niêm mạc trong bối cảnh hệ hô hấp còn non nớt. Phụ huynh có thể chăm sóc tại nhà bằng vệ sinh mũi đúng, tối ưu nhiệt độ–độ ẩm phòng, giữ ấm hợp lý, duy trì bú mẹ và kê cao đầu khi ngủ. Luôn theo dõi sát các dấu hiệu cảnh báo để đưa trẻ đi khám kịp thời. Cách chăm trẻ khoa học, kiên trì và môi trường sống sạch, ấm, ẩm hợp lý sẽ giúp bé thở dễ hơn, bú và ngủ tốt hơn, rút ngắn thời gian khó chịu và hạn chế biến chứng hô hấp.
